Cuộc
phỏng vấn này đã được phát trên truyền hình Pháp nhiều lần, hoàng nữ
Phương Thảo (con của bà Bùi Mộng Điệp và cựu hoàng Bảo Đại) đã thu được
và cung cấp cho tôi, kỹ sư Bùi Hữu Lân (cựu sinh viên Đại học Bách khoa
Pháp) và ông Nguyễn Đắc Xuân chuyển qua Việt ngữ. Xin trích một đoạn sau
đây để bạn đọc tham khảo về những sự kiện cách nay 70 năm.
- Frédéric Mitterand : Và ngài đã đi Hà Nội để gặp cụ Hồ Chí Minh. Điều kỳ lạ là cụ Hồ Chí Minh đối xử với ngài với một sự cung kính đặc biệt?
- Bảo Đại : Vâng,
xin đừng quên rằng cụ Hồ xuất thân từ một gia đình quan lại. Và cụ đã
đối xử với tôi như tôi còn làm vua. Cụ cấm những người xung quanh cụ gọi
tôi bằng đồng chí, bằng những tên gọi của giai cấp vô sản, và luôn luôn
gọi tôi là Hoàng thượng.
- Frédéric Mitterand : Cụ Hồ Chí Minh mời ngài làm cố vấn tối cao của Chính phủ?
- Bảo Đại:
Vâng, lúc đó không một lý do gì để mà từ chối bởi vì mọi người Việt Nam
đều theo Cụ. Điều chúng tôi muốn, là nước nhà phải được độc lập. Tôi
muốn làm dân một nước độc lập hơn làm vua một nước nô lệ. Mọi người Việt
Nam đều muốn ủng hộ chính phủ ấy để tranh thủ một nền độc lập thật sự.
- Frédéric Mitterand
: Ngài đã ở gần cụ Hồ Chí Minh, cụ ấy đã cho ngài cảm tưởng thế nào của
cụ ấy? Nay đã qua một thời gian dài, cảm tưởng ấy có thay đổi nhiều
không?
- Bảo Đại: Không, không thay đổi. Tôi
luôn luôn xét cụ Hồ Chí Minh ngoài cái tư tưởng cộng sản của ông ấy.
Ông hãy nhớ đại hội Tours, cụ Hồ ở Pháp lúc ấy. Rồi cụ đi Moscou để lập
đảng Cộng sản Việt Nam.
- Frédéric Mitterand : Nhưng đối với ngài, cụ Hồ cũng là một nhà ái quốc?
- Bảo Đại :
Đối với tôi, còn hơn thế nữa, đó là một người có tinh thần quốc gia. Cụ
là một người yêu nước. Tiếc thay sau lưng cụ có một ủy ban, là Xô viết
tối cao, gồm có vài người Ba Lan, người Nga, bắt buộc cụ phải tiến tới.
- Frédéric Mitterand :
Trong cuốn sách của ngài, không thấy có một lời buộc tội khắt khe nào
đối với cụ Hồ. Ngài quý trọng cụ Hồ? Và cũng thế, quả là rất ngạc nhiên
khi thấy cụ Hồ không bao giờ công kích ngài?
- Bảo Đại :
Không, không có lý do gì để tôi công kích Cụ ấy. Ban đầu, tôi còn ủng
hộ Cụ ấy nữa. Cố gắng đưa nước nhà thoát khỏi chiến tranh, vì chúng tôi
đã khổ vì chiến tranh.
- Frédéric Mitterand : Một sự kiện lạ lùng. Có lúc cụ Hồ đã nghỉ đến việc trao lại quyền hành cho ngài?
- Bảo Đại : Nhưng
việc này chính tự tay cụ Hồ. Một hôm cụ Hồ đến gặp tôi. Trước đó, cụ đã
gọi điện thoại, Cụ nói sẽ đến gặp tôi. Tôi tưởng Cụ ấy ốm. Cụ nói với
tôi: “Không có, tôi muốn ngài nắm lại chính quyền”. Tôi hỏi : “Tại
sao?”. Cụ nói : “Tôi bị để ý quá, tôi quá đỏ, tôi cảm thấy không được
Đồng minh tín nhiệm”. Tôi tưởng Cụ đùa. Cụ nói : ‘Không có, ngài hãy
trình diện một chính phủ vào cuối ngày hôm nay”. Trong ngày tôi đã có
nhiều cuộc tiếp xúc, cho đến chiều thì cụ Hồ gọi lại cho tôi. Cụ nói :
“sau khi đã suy nghỉ kỷ lại, xin ngài bỏ qua cho tôi chuyện vừa qua.
Trước cái khó khăn của hoàn cảnh này, tôi không có quyền đào nhiệm”. Tôi
nói : “Vậy thì xin Cụ hãy tiếp tục”.
Bế mạc "Tuần lễ vàng" tại Nhà hát lớn Hà Nội, Cựu hoàng Bảo Đại lúc này
là cố vấn Vĩnh Thuỵ lên cổ vũ đấu giá tấm hình Chủ tịch Hồ Chí Minh trong
khi đồng bào quần chúng nhân dân tề tựu ngoài quảng trường chờ đón kết quả
- Frédéric Mitterand :
Quả là quá ngạc nhiên., rất xúc động khi thấy có sự đoàn kết cao như
vậy. Tại sao cuộc thương thuyết với nước Pháp bị bế tắc? Phải chăng lỗi
hoàn toàn về phía Pháp?
- Bảo Đại : Hãy bắt
đầu với Hiệp ước ngày 6-3. Ký giữa Sainteny và cụ Hồ. tôi biết rõ hiệp
ước ấy vì tôi đã soạn thảo với cụ Hồ. Hiệp ước ký xong thì tôi đi Trung
Quốc. Sau đó là Hội nghị Fontainebleau. Khi cụ Hồ sang Pháp. Hội nghị
không đạt kết quả gì, vì mỗi bên đều giữ vững lập trường của mình. Không
ai muốn thương lượng thật sự, phía Pháp cũng như phía Việt Nam.
- Frédéric Mitterand : Tôi tưởng tượng có những trang “tít” trên các báo. Ngài đã trở nên một ông vua “đỏ”?
- Bảo Đại : Hoàn toàn không như vậy. Mọi người gọi tôi là công dân Vĩnh Thụy. Chỉ có thế.
- Frédéric Mitterand : Lúc ấy ngài biết gì về chủ nghĩa cộng sản? Ngài đã nắm hết chủ nghĩa cộng sản?
-Bảo Đại : Không, tôi biết rất ít.
- Frédéric Mitterand :
Trong khoảng thời gian hai năm ấy, ngài đã ở bên cụ Hồ, và ngài đã giúp
cho cụ Hồ nhiều việc quan trọng. Nếu phải lặp lại việc này hôm nay,
ngài cũng sẽ lặp lại chăng? Ngày nay ngài đánh giá việc này thế nào?
- Bảo Đại : Còn tùy. Nếu là vì hạnh phúc của thần dân tôi, tôi cũng sẽ làm.
- Frédéric Mitterand : Nhưng việc này có phục vụ dân không?
- Bảo Đại : Tôi không nghỉ như vậy.
- Frédéric Mitterand :
Chiến tranh thực sự bùng nổ giữa Pháp và Việt Minh, một cuộc chiến ác
liệt, gian khổ. Ngài là một người lưu vong. Ngài không còn gì trong tay
cả. Tuy vậy, lần hồi, ngài lại được công luận chú ý, nhất là các người
Pháp đã biết ngài, và đông đảo người Việt Nam muốn độc lập, nhưng không
muốn cộng sản?
- Bảo Đại : Để nói cho rõ
hơn, sau khi đô đốc d’Argenlieu mãn nhiệm kỳ. Ông Bollaert sang Đông
Dương với chỉ thị của Paris là gắng khôi phục hòa bình. Dưới hình thức
nào? Kêu gọi tất cả những người đang chiến đấu chống Pháp, và những
người quốc gia đang đứng ngoài cuộc chiến lúc ấy, có nhiều người Việt
Nam đã nghỉ đến tôi. Ông Bollaert đã đứng ra kêu gọi qua bài diễn văn
nổi tiếng đọc ở Hà Đông, trong bài diễn văn này ông đã nói đến hai chữ
Độc lập, nhưng không nói bằng tiếng Pháp, mà bằng tiếng Việt. Lúc đó,
tôi có tiếp một ông sứ giả của ông Bollaert, người này nói với tôi như
sau : “Ngài phải đáp lại lời kêu gọi của ông Bollaert. Nếu ngài không
trả lời, cụ Hồ Chí Minh sẽ trả lời và sẽ qua mặt ngài”. Tôi đáp :” Tôi
rất muốn thế, tôi chờ cụ Hồ trả lời vì quý ông đã nhắm vào cụ Hồ mà kêu
gọi”. Sau một thời gian, vì không ai đáp lại lời kêu gọi của ông
Bollaert và vì đã có nhiều người quốc gia muốn tập hợp lại và khẩn khoản
xin tôi tiếp xúc với đại diện nước Pháp, trong bối cảnh đó, tôi đã chấp
thuận gặp ông Bollaert ở vịnh Hạ Long. Đó là lần tiếp xúc đầu tiên.
- Frédéric Mitterand : Thời gian tiếp xúc có lâu không?
- Bảo Đại :
Thời gian tiếp xúc là một ngày. Ông Bollaert muốn tuyên bố Thống nhất –
Độc lập. Nhưng ngược lại, ông đưa ra nhiều tu chính án hoàn toàn không
phù hợp với tôi.
- Frédéric Mitterand : Và ngài đã bác bỏ?
- Bảo Đại :
Do đó tôi đã từ giã ông ta. Tôi nói với ông ta rằng, tôi chỉ gặp ông
với tư cách cá nhân. Nước tôi và nhân dân tôi không cho tôi một ủy nhiệm
gì, để ký bất cứ điều gì cả. Ông Bollaert đáp : “Đây là lần tiếp xúc
đầu tiên”.
- Frédéric Mitterand : Điều gì đã khiến cho ngài trở về nước?
- Bảo Đại :
Đối với tôi, đây là một cơ hội mà tôi có thể nói là lịch sử. Bởi vì có
một điều mà ít người Việt Nam biết đến, đó là tôi phải chuộc lại lỗi lầm
của tổ tiên tôi: để mất sáu tỉnh Nam Kỳ.
- Frédéric Mitterand : Đất Nam Kỳ, đó là các vùng Alsace-Lorraine của nước Việt Nam?
- Bảo Đại : Đúng vậy.
- Frédéric Mitterand : Sau cùng, ngài đã chấp thuận trở về nước. Kỳ này đã tranh thủ được Độc lập và Thống Nhất?
- Bảo Đại : Không,
không phải ở vịnh Hạ Long mà tôi tranh thủ được Độc lập, mà chính là
sau khi ông Bollaert ra đi, kể từ năm 1949, tôi đạt được các thỏa hiệp
đầu tiên với Tổng thống Pháp Auriol. Không phải giống như các thỏa hiệp
ngày nay, mà là trao đổi văn thư.
- Frédéric Mitterand :
Một tình trạng thật lạ lùng. Ngài đã là vua, ngài đã là ông Vĩnh Thụy,
đại biểu quốc hội thời Hồ Chí Minh, và ngài đã trở về với tư cách đứng
đầu một nhà nước. Nhà nước đó có hình thức thế nào? Ngài là Đức Bảo Đại –
Tổng thống nước cộng hòa?
- Bảo Đại :
Không, không phải tổng thống vì lúc ấy chưa xác định được thể chế. Tôi
tự phong tôi là Quốc trưởng của Quốc gia Việt Nam. Tôi nói với nhân dân
Việt Nam rằng : Khi tôi đã làm xong nhiệm vụ của tôi, tức là cụ thể hóa
nền độc lập, xây dựng lại đất nước, đến lúc đó, chính nhân dân sẽ chọn
lấy chế độ mình muốn. Tôi không chủ trương một chế độ nào cả. Tôi chỉ tự
phong một cách đơn giản là Quốc trưởng thôi.
Ảnh
: Tháng 3/1949 Bảo Đại về nước và đến ngày 1/7/1949 thì được tấn phong
làm Quốc trưởng trong Chính phủ Lâm thời của Quốc gia Việt Nam
- Frédéric Mitterand :
Nền độc lập đầu tiên, có người đã trách ngài rằng đó là nền độc lập của
Nhật; còn lần này ngài sẽ không bị mang tiếng rằng đó là độc lập của
Pháp?
- Bảo Đại : Hoàn toàn không. Người
Pháp đã thương lượng thực sự với tôi. Độc lập. Thành lập quân đội Quốc
gia. Tôi đã có đại diện ngoại giao ở nhiều nước khác. Rất nhiều nước đã
thừa nhận chúng tôi.
- Frédéric Mitterand : Ngài có nhiều bạn trong chính phủ Pháp. Ngài có những bạn trung thành với ngài không?
- Bảo Đại : Tổng thống Auriol là một người rất thông cảm với tôi và đã giúp tôi rất nhiều. Bộ trưởng ngoại giao, ông Bidault.
- Frédéric Mitterand :
Tổng thống Auriol, một đảng viên Đảng Xã hội, cựu Bộ trưởng trong mặt
trận bình dân. Ngài có mâu thuẫn với những ai đã nắm được lịch sử?
- Bảo Đại :
Ông ấy là đảng viên đảng Xã hội, việc này không có gì quan trọng với
tôi cả, miễn là qua ông ấy, tôi đạt được các nguyện vọng của nhân dân
tôi. Đó là điểm chính yếu.
- Frédéric Mitterand
: Ngài trở về Việt Nam, và trong vai trò của ngài, ngài đã được dân
chúng đón tiếp nồng nhiệt. Ngài rất được lòng dân vào thời đó. Việc này
diễn tiến ra sao?
- Bảo Đại : Tôi chưa bao giờ cần mưu sự đắc nhân tâm. Tôi trở về nước để làm một nhiệm vụ với đất nước và nhân dân Việt Nam.
- Frédéric Mitterand : Thành lập Quân đội Quốc gia, đây là một việc rất quan trọng đối với ngài?
- Bảo Đại :
Đáng tiếc là đã có một sự chậm trễ. Phải chờ cho đến lúc có tướng De
Lattre mới thành lập được quân đội của tôi. Tướng De Lattre đã hiểu là
phải có một quân đội Quốc gia.
- Frédéric Mitterand : Giữa De Lattre với ngài, có một quan hệ đặc biệt?
- Bảo Đại :
Ban đầu có một vài va chạm giữa De Lattre với tôi, nhưng sau một thời
gian, khi tôi đã thuyết phục được De Lattre rằng ngoài quân đội viễn
chinh Pháp, cần phải có một yểm trợ, tức là quân đội Quốc gia. Ông ta đã
hiểu ngay, ông ta đã lập nên các thành phần đầu tiên của quân đội tôi.
Ông đã cho con trai ông phục vụ ở một tiểu đoàn và anh này đã chết trận.
- Frédéric Mitterand : Nhưng người Pháp trong quân đội viễn chinh đã không phải vì ngài mà chết trận?
- Bảo Đại :
Những quân nhân đầu tiên, đến Việt Nam thời tướng Leclerc, nghỉ rằng họ
đã chiến đấu cho nước Pháp. Dần dần, đầu óc của quân nhân Pháp cũng
thay đổi. Họ đã hiểu rằng, không phải họ chiến đấu cho nước Pháp, mà họ
chiến đấu cho một dân tộc, dân tộc Việt Nam, để dân tộc khốn khổ này
không bị rơi vào tay cộng sản. Họ chiến đấu cho nhân loại.
- Frédéric Mitterand : Nhưng ngài cũng xót xa vì cuộc chiến tranh này, vì người cộng sản Việt Nam cũng là đồng bào của ngài?
- Bảo Đại : Đương nhiên tôi cũng hiểu rằng đây là cuộc nội chiến khốc liệt.
- Frédéric Mitterand :
Cũng vào lúc ấy, phải chăng ta đã thua trên một mặt trận khác? Giới
truyền thông đã hiểu rõ những gì ngài muốn làm không? Giới báo chí đã
hiểu rõ những gì ngài muốn làm không? Cái thời mà người ta kể mọi thứ về
vua Bảo Đại? (Biện minh)
- Bảo Đại : Tất cả
điều đó đều không quan trọng. Điều quan trọng, theo tôi là giới truyển
thông đã chỉ trích quân đội Pháp đang chiến đấu ở Đông Dương. Họ không
hiểu vì sao các thanh niên lại đi đánh như thế. Tôi có cắt nghĩa rằng
các thanh niên ấy chiến đấu vì chúng tôi. Báo chí Pháp hoàn toàn không
hiểu. Thậm chí chính phủ Pháp thời đó cũng không hiểu.
- Frédéric Mitterand
: Lúc ấy, ngài hay trở về Pháp. Ngài có nhiều tiếp xúc với người Pháp.
Ngài có cảm thấy rằng chính sách ấy đang suy sụp? Ngài có cảm tưởng thế
nào khi thấy cuộc chiến không thể kết thúc?
-Bảo Đại : Chiến tranh thời đó không có lính “nghĩa vụ” Pháp. Chỉ có lính tình nguyện. Dư luận Pháp đã rất hiểu lầm về cuộc chiến này.
- Frédéric Mitterand : Có thể thắng được cuộc chiến này không?
- Bảo Đại :
Với điều kiện không phải tung ra tất cả mọi phương tiện. Tình hình khả
quan cho đến lúc nước Pháp ở trong thế phải cầu hòa, từ đó mới có vụ
Điện Biên Phủ. Vì sao lúc đó, đối với nước Pháp, người ta muốn chấm dứt
chiến tranh. Xin ông nhớ lại chiến tranh Triều Tiên. Cần phải chấm dứt
hai cuộc chiến. Từ đó, cần có cuộc họp thượng đỉnh, là Hội nghị Geneve.
- Frédéric Mitterand : Trong cuốn hồi ký của ngài, ngài có nói : “bỗng nhiên có cảm giác một sự trống rỗng”.
- Bảo Đại :Lúc
ấy, quân đội của tôi chưa có khả năng hoàn toàn tác chiến. Cần phải vài
năm nữa, quân đội của tôi mới có thể thay thế quân đội Pháp. Vì vậy,
tôi đã nói với tướng Salan là Tổng tư lệnh thời ấy : Không nên có những
cuộc hành quân lớn; không nên hy sinh nhân lực; hãy tạo một loại bình
phong để tôi có thể củng cố quân đội Quốc gia, tạo cho nó khả năng tác
chiến. Khổ thay, nước Pháp muốn chấm dứt cuộc chiến; tiếp theo Hội nghị
Berlin là Hội nghị Geneve; người ta muốn mở rộng các cuộc hành quân,
trái với những gì tôi đã yêu cầu Salan; từ đó đưa đến Điện Biên Phủ;
Điện Biên Phủ là một kế hoạch đã kết thúc trong sự thảm bại (của Pháp).
- Frédéric Mitterand
: Đã có quyết định đẩy nhanh trận Điện Biên Phủ. Trận Điện Biên Phủ
thảm bại, khủng khiếp, nhưng có thể khắc phục được. Trên thực tế thì đã
có quyết định bỏ rơi Việt Nam cho cộng sản?
- Bảo Đại :
Không phải bỏ toàn thể nước Việt Nam, nhưng Geneve nước Việt Nam bị
chia đôi, một phần cho cộng sản, một phần cho quốc gia. Ngoài ra, phe
cộng sản được chia nhiều hơn là họ mong đợi.
- Frédéric Mitterand : Chính vì lúc đó thì ông Diệm trở lại chính trường?
- Bảo Đại
: Vì Việt Nam bị cắt làm đôi, tôi không còn một vai trò nào nữa. Tôi
mời ông Diệm ra cầm quyền. Vì sao ông Diệm? Vì ông Diệm đại diện cho một
ý thức hệ : đó là một người công giáo có thể ngăn chặn được ý thức hệ
cộng sản.
- Frédéric Mitterand : Ông Diệm trước đó đã luôn luôn bày tỏ lòng trung thành đối với ngài? Nay đã có một bước ngoặt, điều gì đã xảy ra?
- Bảo Đại :
Ông ta bị giật giây bởi toàn bộ gia đình ông ta, và cũng bởi các quan
thầy Mỹ. Khi tôi yêu cầu ông Diệm cầm quyền, tôi có nói việc này cho Bộ
trưởng ngoại giao Mỹ Foster Dulles. Lúc ấy ông ta không muốn ông Diệm.
Một thời gian sau, tôi mới hiểu vì sao. Bởi vì người Mỹ chưa sẵn sàng
nắm nước Việt Nam, họ muốn giữ lại vai trò ông Diệm làm dự phòng, để
tung ra khi thuận tiện.
- Frédéric Mitterand :Mục đích của ông Diệm? Một chế độ gia đình trị?
- Bảo Đại :
Ông không có mục đích chính xác. Dẫu sao ông ta cũng không có tham vọng
dựng lên một triều đại. Ông ta muốn cai trị theo một loại độc tài con,
nói đúng hơn, đó là một chế độ độc tài gia đình trị.
- Frédéric Mitterand : Ở Triều Tiên thời đó có Lý Thừa Vãn?
- Bảo Đại : Và có Magsaysay ở Phi Luật Tân.
- Frédéric Mitterand : Ngài có thấy người Mỹ chú ý đến Việt Nam? Ngài có thấy bóng dáng người Mỹ sau các sự kiện này?
- Bảo Đại : Tôi
thấy rất rõ là người Mỹ muốn có mặt ở Thái Bình Dương. Chiến tranh
Algerie đã bắt đầu. Người Mỹ đã làm một loại trao đổi : để cho nước Pháp
giải quyết vấn đề Algerie, và nước Pháp rút chân ra khỏi Việt Nam,
nhường chỗ cho nước Mỹ.
- Frédéric Mitterand
: Khi Hiệp ước Geneve được ký kết, và ông Diệm lần lần cũng có quyền
lực ở Việt Nam, thì ngài ở Pháp. Ngài có nghỉ chuyện trở về Việt Nam?
- Bảo Đại :
Không, hoàn toàn không. Đối với tôi, thế là hết. Tôi đã nói với các
đồng minh của tôi và các nước ủng hộ tôi: Vai trò của tôi đã chấm dứt,
hoặc tôi là chủ từ bắc chí nam, hoặc tôi là không gì hết. Vì quý vị đã
cắt đất nước của tôi làm hai, tôi sẽ cử một người đứng ra, coi phần còn
lại, do đó có ông Diệm.
- Frédéric Mitterand : Ngài thấy thế nào khi ông Diệm tuyên bố nền cộng hòa sau một cuộc trưng cầu dân ý? Cảm tưởng của ngài thế nào?
- Bảo Đại :
Tôi biết trước chuyện này sẽ xảy ra. Tôi hoàn toàn không bị bất ngờ,
bởi vì mọi thứ đã được xếp đặt trước. Tôi không muốn nhảy xuống vũ đài
để bảo vệ cái thế của tôi.
- Frédéric Mitterand : Năm 1955, ngài có nghỉ rằng chắc chắn chiến tranh sẽ tái tục, hay có thể giữ nguyên trạng trong một thời gian dài?
- Bảo Đại : Tôi
đã hy vọng giữ nguyên trạng như nước Đức : Tây Đức và Đông Đức. Tôi đã
nghỉ rằng miền Nam giàu hơn miền Bắc, sẽ thu hút người miền Bắc. Xui
thay, sự việc xảy ra đã không phải như thế. Tôi cũng biết người Mỹ có
mặt trong vụ này.
- Frédéric Mitterand : Người con bình thản trong cung điện Huế ngày xưa, bây giờ chịu đựng các phán xét tiêu cực hay sự im lặng, hay ngài đã đau khổ?
- Bảo Đại :
Không, hoàn toàn không. Tôi đã trở lại thời thơ ấu, đây là một thái độ
đúng. Chính nhờ cái giáo dục ấy mà tôi đã giữ được mọi sự thanh thản
trong lòng.
- Frédéric Mitterand :
Bây giờ, ngài đã sống tại Pháp hơn 35 năm nay, một cuộc sống giản dị,
rất đứng đắn nhưng không có nhiều phương tiện. Dẫu sao cũng có nhiều
người biết ngài, và rõ ràng rất thích quan hệ với ngài. Ngài đã thích
nghi với đời sống ở đây như thế nào?
- Bảo Đại :
Tôi đã thích nghi rất tốt với đời sống ở Pháp. Tôi đã đến đất nước này
khi còn rất trẻ. Tôi cũng có thể trở về nước tôi nhưng tôi thích ở Pháp
hơn bởi vì tôi biết rõ tính tình người Pháp. Tôi cảm thấy ở đây, ở Pháp,
hoàn toàn như ở quê tôi.
- Frédéric Mitterand : Nhưng đồng thời hình ảnh nước Việt Nam luôn luôn hiện ra trong đời sống của ngài?
- Bảo Đại : Tôi luôn luôn nhớ đến thần dân khốn khổ của tôi.
- Frédéric Mitterand
: “Tôi xa quê cha đất tổ thế là 25 năm” – Ngài đã viết như thế cách đây
10 năm- “25 năm trên đất Pháp, trên mảnh đất đã đón nhận tôi, với bao
nhiêu kỷ niệm thời niên thiếu- Từ khi hoàng hậu Nam Phương qua đời, tình
thương đã bị cướp mất quá sớm, và từ khi các con tôi bay xa, tôi thường
là một người đơn chiếc. Tôi đã nếm qua và tôi đã sống qua những gì mà
nhân dân tôi đang nếm qua và đang sống trong lúc này – nơi thì lòng bao
dung, tình bằng hữu, nơi thì hiểu lầm, ác ý; sự đầm ấm khi gặp lại bạn
cũ, sự lạnh lẽo của cảnh cô đơn. Trong thời gian đó, tôi luôn luôn sống
theo nhịp tim của những người sống trong lo âu, bối rối. Tự đặt mình vào
hoàn cảnh của họ, lòng tôi luôn luôn ôm ấp cùng một nguồn hy vọng”. Rồi
một ngày kia, khi vua Bảo Đại không còn nữa, ông Vĩnh Thụy không còn
nữa, ở Việt Nam còn có những người tưởng nhớ đến công đức của ngài
không?
- Bảo Đại : Không phải tôi là người nói đến việc này. Xin để cho nhân dân tôi phán xét, xin để cho lịch sử phán xét tôi.
----------------------------------------------------
