Văn hóa tượng đài

Mõ giới thiệu : Thấy bài này có một đoạn nói về chuyện làm tượng đài ở nước ta và nước ngoài, Mõ trích đem về để các cụ đọc chơi.Tác giả không phải là 1 nhà chuyên môn nghiên cứu về nghệ thuật tượng đài nên bài viết có thể sơ sài , cảm nhận chủ quan, nhưng được cái gần gũi với suy nghĩ của chúng ta. Nhất là mấy tác phẩm tượng đài trong bài này quá quen thuộc ...

Văn hóa là quý giá, mà cái gì hiếm mới quý. Sự lặp lại là cái tối kỵ đối với chuyện sáng tác. Ngay chuyện thời trang của mấy cô, bây giờ “sao” nào mà mặc đồ nhái là có đàm tiếu ngay thôi. Vậy có gì đó thật buồn cười nếu cả nước tỉnh nào cũng có quảng trường, xây dựng với motif giống nhau, đều có hình Bác Hồ đứng, thậm chí giơ tay giống nhau luôn:

Rồi một số nơi cũng xây tượng đài các vị lãnh đạo khác, cũng lại đứng như Bác Hồ:

Riêng về chuyện sáng tạo, trong đó có ngành điêu khắc, để làm ra các tác phẩm có giá trị, muốn thành “văn”, các tác giả buộc phải có tài năng. Vì vậy những công trình văn hóa được xây dựng theo kế hoạch nhưng lại sử dụng những tác phẩm không đạt yêu cầu sẽ biến văn hóa thành phản văn hóa. Ta hãy xem hai công trình, một của quốc gia, một của địa phương, xem chừng giống nhau ở chỗ cả hai đều không đẹp:

Điêu khắc khó nhất ở chỗ thể hiện sự mềm mại của vải. Ở trên, cả hai công trình tạo lá cờ đều không đạt, cứng quèo, làm hai lá cờ trông như hai miếng thép cong queo với hình dạng kỳ dị. Ta thử so sánh với các tác phẩm ở nước ngoài cũng có tạc lá cờ sẽ thấy khác nhau một trời một vực. Như Ngọn lửa vĩnh cửu ở Maxcova:

 
         

Và tượng các chiến sĩ cầm cờ ở Saint Petersburg:

            Các nếp gấp quần áo, nhất là các tác phẩm tạc các thiếu nữ cũng chính là “đất dụng võ” để các điêu khắc gia thể hiện tài năng của mình. Sau đây là tượng Juliet ở Verona (Ý), một biểu tượng của tình yêu bất tử:

  
Tượng ở sân lâu đài nằm trong con hẻm nhỏ của gia đình Juliet. Người ta tin rằng nếu chạm tay vào ngực phải bức tượng sẽ có được tình yêu vĩnh cửu và mắn đường con cái, nên vì thế, do thiên hạ “âu yếm” nhiều, ngực phải của bức tượng luôn sáng hơn.

         ***

          Vừa rồi ở Tam Kỳ, Quảng Nam, sau gần 7 năm thi công, Tượng đài Mẹ Việt Nam anh hùng (với nguyên mẫu là mẹ Thứ) đã hoàn thành và người ta hy vọng có thể trở thành tượng đài lớn nhất Đông Nam Á, với kinh phí xây dựng lên đến 411 tỷ đồng. Nếu cần thì tôi cũng có thể tán là tuyệt vời được. Bức tượng dựng theo phong cách hiện đại chứ không tả thực, đường nét được tạo nên từ các mảng khối nên tạo ra được vẻ hoành tráng, vững chãi. Bà mẹ anh hùng cùng các anh hùng liệt sĩ như hóa thân thành núi non, đất nước. Nhưng nếu cho tôi nói cảm giác thật thì tôi thấy là xấu. Trung tâm bức tượng chính là tượng bà mẹ lại có cùng cái “tông” nhấp nhô với hình nền nên không tách ra, nhìn thoáng thấy (xin lỗi mẹ Thứ), bà mẹ anh hùng của chúng ta như một bà phù thủy đang dang cánh bay:

 (Tượng Mẹ Việt Nam anh hùng, Tam Kỳ, Quảng Nam)

            Có thể tác giả công trình trên học tập theo nhóm tượng khổng lồ tạc những tổng thống Mỹ trên núi Rushmore ở Black Hills, Nam Dakota. Phải mất 14 năm với sự góp sức của 400 công nhân để tạc nên những khuôn mặt vào đá granite. 

(Từ trái qua phải: George Washington, Thomas Jefferson,

Abraham Lincoln và Theodore Roosevelt)

            Cái khác giữa tác phẩm vĩ đại của Mỹ với bức tượng ở Quảng Nam là gương mặt các tổng thống Mỹ được tạc chính xác như đổ khuôn, nổi hẳn trên nền tự nhiên nguyên sơ của dãy núi hùng vĩ, vì thế mà nó tuyệt đẹp!

            Nước Mỹ cũng có một tượng đài phụ nữ tuyệt đẹp, đó chính là Tượng Nữ thần Tự do đặt trên Đảo Liberty tại cảng New York. Tác phẩm này do kiến trúc sư Frédéric Bartholdi thiết kế và được khánh thành vào ngày 28 tháng 10 năm 1886, là quà tặng của nước Pháp dành cho Mỹ:

Nước Mỹ thật kỳ lạ, tính thực dụng có cả ở trong nghệ thuật làm tượng đài. Có những tượng đài thật đơn giản nhưng lại tuyệt đẹp. Đó là Ðài Kỷ Niệm Washington với tháp cao kiểu Ai Cập, đầu nhọn trông giống cái bút chì nên còn được gọi là tháp bút chì:

            Cạnh đó là Đài Tưởng niệm Chiến tranh Việt Nam. Nó cũng chỉ đơn giản là bức tường bằng đá đen hình chữ V, cũng tuyệt đẹp vì nó phù hợp,  trông như một bia mộ có khắc tên của hơn 58.000 người lính Mỹ đã chết hoặc mất tích trong chiến tranh Việt Nam, mà cả khu đồi phía sau như là một nấm mộ vĩ đại:

          Về hình tượng Mẹ Tổ quốc, Liên Xô (cũ) cũng có hai tác phẩm vĩ đại và tuyệt đẹp:

          Bức trên chính là tượng bà mẹ ở nghĩa trang Pikarevskoe, Saint Petersburg, nơi chôn hơn 600.000 người chết trong Đại chiến Thế giới II, mà hồi ở Leningrat (Saint Petersburg), tôi cũng đã đến tận nơi thăm viếng và tận mắt chiêm ngưỡng bức tượng vĩ đại ấy. Còn bức dưới là bức tượng ở đồi Mamaev.

Saint Petersburg là một trong những thành phố đẹp nhất thế giới, là thành phố duy nhất trên trái đất, năm 1990, được UNESCO đưa vào danh sách Di sản văn hoá thế giới. Ở đó có những cung điện, giáo đường và các tượng đài tuyệt đẹp. Dưới đây là tượng đài Peter Đại đế uy dũng, gần sông Nê-va, tôi cũng từng đến đây nhiều lần và có chụp ảnh lưu niệm. Tiếc là hồi ấy máy ảnh, phim ảnh còn là của hiếm, chụp ít, lại để lạc mất:

        Leningrat cũng là quê hương của thi hào Pushkin mà tôi cũng đã có diễm phúc tới thăm tận căn nhà của ông:

 

          Leningrat cũng là quê hương của thi hào Pushkin 

  ***

Như vậy, so với nước người ta, những tượng đài và công trình văn hóa của mình thua kém quá. Không phải do chúng ta không dám chi mà ngược lại, như dự toán xây Quảng trường Sơn La đến cả 1.400 tỷ đồng kia mà, mà cái chính là do tài năng của các tác giả Việt Nam và cả tầm văn hóa của các nhà quản lý văn hóa nữa. Mà đã là khả năng thì không thể ép và cũng không cố được. Như mọi lĩnh vực khoa học công nghệ, cả thể thao, chúng ta đều học và thuê chuyên gia nước ngoài, lĩnh vực văn hóa chúng ta cũng kém thì sao không thuê như vậy?

“Chuyện nhỏ” xây công trình văn hóa đã thế, hoặc như thể thao, chúng ta xây dựng một đội bóng đá thắng đội Thái Lan thôi cũng đã quá khó rồi! Vậy xây dựng một nền kinh tế, và rộng hơn là cả sự nghiệp xây dựng CNXH sẽ khó khăn biết bao nhiêu. Tất cả phụ thuộc vào trình độ ở tất cả các lĩnh vực, kể cả quản trị xã hội và trình độ lãnh đạo. Mà trình độ lại do nền giáo dục mà có nhưng ngành giáo dục của ta vẫn còn quẩn quanh, đổi mới quá nhiều kết quả lại quá ít. Có chuyện đổi mới chưa thực hiện đã thấy không có lý rồi. Dường như có chuyện chạy theo nước ngoài mà không tính đến có phù hợp với ta hay không. Như chuyện nâng cao “dân chủ” cho học sinh có phụ huynh đã phản ánh, con họ kèm cặp còn chưa ăn thua, giờ cho tự chủ học lại càng kém hơn! Còn chuyện thi chung tốt nghiệp và tuyển vào đại học, không ngờ các GS hàng đầu như Đào Trọng Thi, Nguyễn Lân Dũng, Ngô Bảo Châu, Văn Như Cương… đều không đồng tình. Cái cần phân hóa là thi vào đại học thì không chú trọng mà lại chú trọng chuyện thi tốt nghiệp phổ thông nên đã gộp chung vào; GS Đào Trọng Thi mới đây nói: “Tốt nghiệp đều gần 100% thì thi làm gì?”

---------------------------

Tác giả ĐL