TT Thổ Nhĩ Kỳ - Ông là ai ?

 ( Nguyễn Ngọc Hùng )

“BẢN LĨNH” ERDOGAN

Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Tayieb Erdogan đang gây bão trên truyền thông toàn cầu khi đối đầu trực diện với “người đàn ông của năm 2015” Vadimir Putin.

Từ dân nghèo thành thủ tướng:

Erdogan là lãnh tụ nổi trội của Thổ Nhĩ Kỳ trong những năm đầu của thế kỷ XXI này. Đảng Công lý và Phát triển (AKP) do ông làm lãnh tụ đã giành được vị thế cầm quyền suốt từ năm 2002 đến nay, để tạo một khung cảnh cho Erdogan thể hiện bản lĩnh và tham vọng của mình.

Sinh năm 1954 trong gia cảnh nghèo khó ở một tỉnh miền đông bắc đất nước, Erdogan chỉ được học trường dòng Hồi giáo. Nhưng sau đó, gia đình chuyển về thành phố Istanbul và Erdogan tốt nghiệp đại học kinh tế tại đây. Ông sớm có chí hướng chính trị và đã gia nhập các đảng mang bản sắc Hồi giáo từ cuối thập niên 1970 của thế kỷ trước, có khuynh hướng chống lại thế lực quân nhân vốn có truyền thống khống chế chính trương Thổ Nhĩ Kỳ. Nhưng sự nghiệp của Erdogan chỉ bắt đầu bừng lên khi ông trúng cử thị trưởng Istanbul- thành phố lớn nhất nước, vào năm 1994. Mặc dù có công rất lớn phát triển kinh tế- xã hội của Istanbul, nhưng ông bị các đối thủ chính trị tấn công quyết liệt vì khuynh hướng Hồi giáo của mình. Thậm chí, năm 1998, Erdogan còn bị tù và cấm hoạt động chính trị vì tội “kích động tư tưởng Hồi giáo”. Năm 2001, Erdogan tham gia thành lập đảng AKP, với tuyên bố hùng hồn “tránh xa xu hướng tôn giáo, trung thành với nền cộng hoà mà Mustafa Kamal- (thường được gọi là Ataturk) đã sáng lập năm 1923”. Erdogan tuyên bố mục tiêu của đảng mới này là xây dựng “một nhà nước TNK văn minh, hiện đại, hùng mạnh trong khuôn khổ các giá trị Hồi giáo mà 99% người TNK yêu nước tin tưởng”.

Chỉ một năm sau, AKP giành được vị thế cầm quyền, rồi Erdogan trở thành thủ tướng và là người thực sự nắm quyền điều hành đất nước suốt từ đó đến nay.

“Người hùng” của Hồi giáo Trung Đông:

Thành công ngoạn mục trong việc canh tân nền kinh tế đất nước, đưa TNK vào nhóm 20 quốc gia có nền kinh tế mạnh nhất thế giới (G20), để nước này trở thành một cường quốc ở Tiểu Á và Trung Đông nói chung, TNK của thời Erdogan được thế giới Hồi giáo trong khu vực này coi như một tấm gương đáng ngưỡng mộ và noi theo. Từ khởi điểm như vậy, Erdogan quyết định đặt ưu tiên cho mục tiêu trở thành lá cờ đầu của Hồi giáo khu vực, hơn là tìm mọi cách để gia nhập Liên minh châu Âu (EU). Để đạt được mục tiêu này, phải trở về với những người láng giềng Arab- Hồi giáo. Hành động đầu tiên là “gây chuyện” với Israel hồi 2010 bằng cách cử mấy chuyến tàu vượt vòng vây của Israel nhắm đưa hàng cứu trợ nhân đạo tới cho người Palestin ở Gaza đang bị nhà nước Do Thái phong tỏa thảm khốc. Bằng hành động này, TNK khẳng định mình là bạn chí cốt của Palesstin, của người Arab, bất chấp “quan hệ chiến lươc” với Israel xấu đi chưa từng thấy. Quyết sách chuyển hướng của Erdogan gặp “thiên thời, địa lợi nhân hòa” khi bùng phát phong trào “Mùa xuân Arab” từ đầu năm 2011. Erdogan lập tức ủng hộ mạnh mẽ các cuộc nổi dậy phản kháng và lật đổ tại Ai Cập, Libya rồi Syria. TNK cùng với Qatar là hai quốc gia duy nhất trong khu vực tham gia cùng lực lượng NATO dùng không quân để áp đặt “vùng cấm bay” tại Libya, khiến chế độ Qaddafi phải sụp đổ hồi cuối năm 2011. Rồi chính quyền Erdogan tiếp tay mạnh mẽ cho Phong trào Anh Em Hồi giáo tại Ai Cập, để năm 2012, một lãnh tụ của phong trào này- Mohammed Morsy có thể trở thành tổng thống của quốc gia có tầm quan trọng bậc nhất thế giới Arab. Cũng thời gian ấy, đảng Nahda (AEHG) trở thành cầm quyền tại Tunisia. Các nhóm AEHG chiếm thế thượng phong trong cuộc tranh chấp quyền lực ở Libya, Maroc, Yemen... Vị thế của chính quyền Erdogan nổi như cồn trong thế giới Arab! Khi ấy, để có thể ứng xử phù hợp với các biến động của “mùa xuân Arab”, mà trong đó, yếu tố AEHG đang là trung tâm, tổng thống Mỹ Barack Obama và ngoại trưởng Hillary Clinton còn phải vời Erdogan làm “quân sư” về Hồi giáo.

Nhưng thế đang lên như diều gặp gió của TNK- Erdogan ở Trung Đông- Bắc Phi bị khựng lại từ khi Morsy bị phế truất tại Ai Cập giữa năm 2013. AEHG thoái trào thảm hại, bị Ai Cập và đa số quốc gia Arab vùng Vịnh tẩy chay. Tham vọng của Erdogan về một vị thế “ngọn cờ tiêu biểu” cho những người Hồi giáo- Arab coi như chấm hết!

“Độc tài mới”

Đảng AKP thực hiện nhất quán một đường lối nội trị nhằm xóa bỏ truyền thống uy quyền của giới quân nhân ở TNK suốt từ thời Ataturk đến 2013. Erdogan dựa vào nền tảng xã hội 90% dân số theo Hồi giáo, để khôi phục những giá trị truyền thống của tôn giáo này, mà vốn bị chế độ thế tục- quân nhân cấm đoán từ nhiều thập niên trước. Phu nhân của thủ tướng Erdogan là người đàn bà đầu tiên dám trùm khăn hijab đến giảng đường đại học. Rồi ra luật bãi bỏ cấm hijab tại các công sở, trường học... Erdogan còn có một quyết sách tầm cỡ nữa là hòa giải với đảng Công nhân Kurd (PKK) để đảng này từ bỏ đấu tranh vũ trang chống lại chính quyền. Nhờ những quyết sách độc đáo như vậy, mà uy tín quần chúng của AKP ngày một lan rộng và đảng này giành được đa số tuyệt đối trong quốc hội để có thể độc quyền cai trị đất nước. Erdogan nắm lấy cơ hội để thực hiện tham vọng  của mình bằng những quyết sách gây bão cả về đối ngoại và đối nội. Giới quân nhân bất bình, chưa kịp hành động thì hàng chục tướng lĩnh uy vũ một thời đã bị vào tù hoặc cho nghỉ hưu. Giới tư pháp vốn quen truyền thống “tam quyền phân lập”, cùng một số tướng lĩnh an ninh mở cuộc tấn công vào chóp bu của chính quyền Erdogan bằng vụ “đại án tham nhũng” hồi cuối năm 2013, trong đó 4 bộ trưởng và cả con trưởng của thủ tướng Erdogan cũng vào vòng “nghi phạm”. Nhưng Erdogan đã lật ngược thế cờ ngoạn mục vào đầu năm 2014. Một loạt thẩm phán cao cấp và cả giám đốc cơ quan điều tra thành phố Istanbul đang từ vị thế bắt tội phạm bỗng trở thành tội phạm! Nhiều người đứng đầu giới truyền thông lớn tiếng tố cáo Erdogan là “độc tài mới” cũng bị thanh trừng...

Mới đây nhất, Erdogan đã thành công ngoạn mục khi có một quyết định mạo hiểm là tổ chức bầu cử sớm vào ngày 01/11 vừa qua. Trước đó, trong cuộc tổng tuyển cử đầu tháng 6, đảng AKP đã bị mất vị thế độc tôn cầm quyền khi chỉ đạt 40% số ghế trong quốc hội. Trong thời gian luật định, AKP không thể vận động được sự hợp tác của ba đảng đối lập cùng có chân trong quốc hội để lập chính phủ mới. TNK đứng trước nguy cơ xuất hiện “khoảng trống chính phủ” trong hoàn cảnh cuộc nội chiến tại Syria diễn biến phức tạp, IS lần đầu tiên tổ chức liền vài cuộc khủng bố nhắm vào TNK. Cánh vũ trang của PKK cũng tái hoạt động trở lại. Erdogan nhận định rẳng chính hoạt động của khủng bố và bạo lực lại là yếu tố khiến người TNK sẵn sàng lựa chọn ổn định và một chính quyền cứng rắn, hơn là một nền dân chủ đầy rủi ro. Phán đoán này của Erdogan đã đúng khi bầu cử sớm đem lại cho AKP hơn 50% số ghế trong quốc hội, đủ để đảng này một mình thành lập chính phủ.

Chả ai lật được Erdogan vào lúc này, mặc dù đảng của ông ta (AKP) bị mất đa số tuyệt đối trong cuộc bầu cử lại vào đầu tháng 11 mới đây.

Một Erdogan như thế, có lẽ không đến nỗi quá kém cỏi về “bản lĩnh” trong cuộc đối đầu với người hùng Putin!

28/11/2015

NGUYỄN NGỌC HÙNG